Një diet ushqimore e shëndetshmë përmirëson stilin e jetesës
Konsumimi i një diete të shëndetshme gjatë
gjithë jetës ndihmon në parandalimin e kequshqyerjes në të gjitha format e saj,
si dhe në shfaqjen e një sërë sëmundjesh. Megjithatë, rritja e prodhimit të
ushqimeve të përpunuara, urbanizimi i shpejtë dhe ndryshimi i stilit të jetesës
kanë çuar në një ndryshim në modelet dietike. Njerëzit tani po konsumojnë më
shumë ushqime të pasura me energji, yndyrna, sheqerna të përpunuara dhe
kripë/natrium dhe shumë njerëz nuk konsumojnë mjaftueshëm fruta, perime dhe
fibra të tjera dietike si drithërat.
Përbërja e saktë e një diete të larmishme,
të ekuilibruar dhe të shëndetshme do të ndryshojë në varësi të karakteristikave
individuale (p.sh. mosha, gjinia, mënyra e jetesës dhe shkalla e aktivitetit
fizik), konteksti kulturor, ushqimet e disponueshme në vend dhe zakonet
dietike. Megjithatë, parimet bazë që përbëjnë dietën e shëndetshme mbeten të
njëjta.
Këshilla praktike për të mbajtur një dietë
të shëndetshme:
Fruta
dhe perime;
Ngrënia e të paktën 400 g, ose pesë
porcione frutash dhe perimesh në ditë, zvogëlon rrezikun e sëmundjeve jokronike
dhe ndihmon në sigurimin e një marrjeje adekuate ditore të fibrave dietike.
Konsumimi i frutave dhe perimeve mund të
përmirësohet:
·duke përfshirë gjithmonë
perimet në vakte;
·duke ngrënë fruta të freskëta
dhe perime të papërpunuara si meze;
·duke ngrënë fruta dhe perime të
freskëta që janë në sezon;
·duke ngrënë një
shumëllojshmërie frutash dhe perimesh.
Yndyrnat
Reduktimi i sasisë së marrjes totale të
yndyrës në më pak se 30% të marrjes totale të energjisë ndihmon në parandalimin
e shtimit të pashëndetshëm të peshës në popullatën e rritur. Gjithashtu,
rreziku i zhvillimit të sëmundjeve ulet nga:
reduktimi i
yndyrave të ngopura në më pak se 10% të marrjes totale të energjisë;
reduktimi i
yndyrave të prodhuara në mënyrë industriale në më pak se 1% të marrjes totale
të energjisë;
zëvendësimi i
yndyrave të ngopura dhe yndyrave të prodhuara në mënyrë industrial, me yndyrna
të pangopura.
Marrja e yndyrave, veçanërisht yndyrat e
ngopura dhe marrja e yndyrave të prodhuara në mënyrë industriale, mund të
reduktohet duke:
konsumuar usqime
të gatuara me avull ose të ziera në vend të skuqjes;
zëvendësimi i
gjalpit, dhe yndyrës me vajra të pasura me yndyrna të pangopura, të tilla si
vaji i sojës, misrit dhe lulediellit;
ngrënia e
ushqimeve të qumështit me yndyrë të reduktuar dhe mishit pa yndyrë;
kufizimi i
konsumit të ushqimeve të pjekura dhe të skuqura, si dhe ushqimeve të paketuara
paraprakisht (p.sh. petulla, ëmbëlsira, byrekë, biskota, dhe vafera) që
përmbajnë yndyrna të prodhuara në mënyrë industriale.
Kripë,
natrium dhe kalium
Shumica e njerëzve konsumojnë shumë natrium
përmes kripës (që korrespondon me konsumimin mesatar të 9-12 g kripë në ditë)
dhe jo mjaftueshëm kalium (më pak se 3.5 g). Marrja e lartë e natriumit dhe
marrja e pamjaftueshme e kaliumit kontribuojnë në presionin e lartë të gjakut,
i cili nga ana tjetër rrit rrezikun e sëmundjeve të zemrës dhe goditjes në tru.
Reduktimi i marrjes së kripës në nivelin e rekomanduar prej më pak se 5 g në
ditë mund të parandalojë 1.7 milionë vdekje çdo vit.
Njerëzit shpesh nuk janë të vetëdijshëm për
sasinë e kripës që konsumojnë. Në shumë vende, pjesa më e madhe e kripës vjen
nga ushqimet e përpunuara (p.sh. ushqimet e gatshme; mishi i përpunuar si
proshuta dhe sallami; djathi dhe ushqimet e kripura) ose nga ushqimet e konsumuara
shpesh në sasi të mëdha. Kripa u shtohet edhe ushqimeve gjatë gatimit (p.sh. erëzat
e gatshme, kubikët e lëngut, salca e sojës dhe salca e peshkut) ose në pikën e
konsumimit (p.sh. kripa e tryezës).
Sheqernat
Si tek të
rriturit ashtu edhe tek fëmijët, marrja e sheqernave të lira duhet të
reduktohet në më pak se 10% të konsumit total të energjisë. Një ulje në më pak
se 5% e konsumit total të energjisë do të siguronte përfitime shtesë
shëndetësore.
Konsumimi i
sheqernave të lira rrit rrezikun e dëmtimit të dhëmbëve. Kaloritë e tepërta nga
ushqimet dhe pijet e pasura me sheqerna të lira gjithashtu kontribuojnë në
shtimin e pashëndetshëm të peshës, gjë që mund të çojë në mbipeshë dhe
obezitet. Provat e fundit tregojnë gjithashtu se sheqernat e lira ndikojnë në
presionin e gjakut dhe lipidet e serumit, dhe sugjerojnë se një reduktim i
marrjes së sheqernave të lira redukton faktorët e rrezikut për sëmundjet
kardiovaskulare.

